SIHPHIR BRANCH YMA CHUAN SAWIREMTLANG HMINGIN KAN LO LAWM A CHE...

Tuesday, 6 September 2011

Science Leh Damdawi Lam Atanga Vawksa Ei Thatlohzia Thlirna

By Women's Ministry

Influenza: Vawk chuapah hian influenza virus te hi an tama. Vawksa her sawm, (sausages) an tihah hian vawk chuap hi an telh thin. Heng sausages, influenza virus paite hi mihringin kan han ei hian, kan chuapah hmun an khuar thuai a, taksa chakloh deuh veleh hian an lo che ve vat thin an ti a ni. Heng ei ho zingah hian influenza hi vei an tam bik tih an hmu a ni.Indopui hmasa, kum 1918 vela American sipai tamtak, influenza vanga thi puk puk ho kha vawk atanga an kai a ni tih mi thiam ten an fiah a ni. Vawk chuap atanga influenza kai theih bakah hian turbercles, (TB hrik) hi a awm thei bawk a, heng hian mihringte TB a vei tir thei an ti bawk. Vawksaa rulhut awm tapeworm hi mak danglam leh rapthlak ang reng tak an ni. Bung hrang hrang (segments) an nei a, heng segments te hi an mahni tawka nun theihna, (complete sets of organ) an nei vek a ni. A hlawm te te (segments) an taksa atang khan a rawn tla hrang a, chu chu an tui/note (eggs) a lo ni reng mai a ni. Tapeworm pakhat hian tui mataduai khat vel siam theihna a nei an ti. Heng an tuite hi an lo keu hian awlsam takin thisen dawt atangte leh tisa hrang hrangah an hreuh lut zung zung a, taksa bung hrang hrangah an tai darh a, mit muah te pawh an awm theiin mitdelna hial a thlen thei a ni. Thluak leh zang ruh chhung (spinal cord) an thlen tawh phei chuan tih dam an harsa tawh em em a, daktawr thenkhat chuan tih dam theihloh an ti hial a ni.

Rulhut Chi Khat Tapeworm An Tih Hi:

Heng rulhut hian thluak an thlen hian bu an khuara, thil bawk te takte cyst a lo awm a, khang bawk te tak te te kha a lo lianin a lo pun ta zel a, thluak natna neurocysticercosis an tih hi a thlen thei. He natna vei tawh te hi chu Mizoin kaih kan tih mai seizures an nei vak vak a, kaih damdawi hian a tihreh theih ve lova, thluak zai ngawt loh chuan tih ngaihna a awm ta thin lo a ni. Heng vanga thluak zai tawkte hi an awm chawk a ni. Mizoin phungzawl kan tih mai, kaih vanga tlu thin thenkhatte hi heng rulhut vanga awm anih a rinawm hle a ni. Heng rulhutte hi thluak chhungah an bawrkhawm chiam theia, thihpui tepawh an awm mek bawk.
Los Angeles, USA hmuna naupang kum 10 mi pawh a thluakah heng rulhut hi an luta. A kaih (seizure) vak vak a, thawkna khawl (ventilator) hial hman ngaiin damdawiinah a awm a. Times Union Albany, New York August 1997a an sawi dan chuan, he naupang hian rulhut tui (eggs) a chawei atanga a ei tel, a kaw chhunga inthlah pung zelin a thluak a khawih khawlo ta niin an sawi. Heng tapeworms te hi vawksaah hian a tam bik em avang hian vawksa rulhut an ti deuh bik a ni. Sa dang ei atang pawhin a awm ve thei a, chuvangin sa reng reng hi hmin tha taka chhum a pawimawh em em a ni. Chubakah mihring ek atang tepawhin a kai theih a, zun leh ek zawh apiangin kut hi sahbawn nen fai tawk taka sil hi a pawimawh hle a ni.

Mitthi ruang zai mi, (autopsy daktawr) sawi chu a mak khawp mai:

Vawikhat chu pa pakhat hian damdawiin chhawng hnuaihnung basement lama mitthi ruang dahna hmun leh an zaina hmunah hian damdawiin supply dah tura a kalna lamah hian daktawr pakhat mitthi ruang lo zai hlim hlawl hi a hmu a. Chu pa chuan, "Heng i mitthi zaite zingah hian vawksaa rulhut an sawi hi i hmu ngai em?" tiin a zawt a. Daktawr pa chuan, "Hmu ngai teh reng e, tun maiah pawh khan hmeichhe pakhat ka zaia, a thluak chu rulhutin a khat veka chu chu a thih pui alawm," a ti a. A ni chuan, "Anih leh a death certificate-ah chuan a thih chhan leh i thil hmuh chu i ziak em?" tiin a zawt a. Daktawr pa chuan nui chung deuh hian, "Ziak love, thluaka rulhut khat tlata a awm avanga thi nih chu chhungte tan a na lutuk dawn a, lungphu chawl vanga thi tiin ka ziak mai. Hei hi dawt muhlum pawh a ni chiah bik lova, heng rulhutte hian lungah pawh hmun khuarin thihna hial pawh a thlen ve thei si a," tiin daktawr pa chuan a chhang a ni.

Ka mo nu, Mrs. Lianchhungi Sailo Bsc. Nurse , hnathawhnaa a thil tawn pawh a mak ve khawp mai.

Vawksaa rulhut chi khat, Trichinae hian natna khirh tak tak a siam theiin an tawhkhirh hle a ni.

Doctor pakhat thilhmuh hian he Trichinosis hlauh awm dan hi a sawi chiang hle ang.

He rulhut hlauhawm tak trichinae nun kawng chanchin (life history) hi han tarlang zawk ila: Kan han sawi tawh angin heng rulhutte hi sa chhum hmin loh leh sa hel atanga ei tel anih chuan, kaw chhungah mihring thisen leh tisa ringin nun an han tan a, parasites, Mizo chuan thlikthliekbawm kan tih ang chi hi an ni. A piang hlim taksa len lam chu inchi khat hmun 50 a thena hmun khat vel hi an ni a, an sei lam chu inchi hmun 25a thena hmun khat vel an ni. Khatia kan han ei telte kha pumpuiah engthawl fein an han tal vel phawt a, chuta tang chuan rilah hmun khuarin ni 2 ni 3 vel lekah chi thlah thei khawpin an lo puitling a, an thang lian zela ni 4 emaw ni 5 velah an than a kin ta a ni. Rulhut nu (female) hi inchi hmun 8 a thena hmun khat (one-eighth of an inch) vel an ni. Rulhut pa (male) hi chu a tawi zawk a, a nu sei zawng zatve lek hi an ni. A chunga kan han sawi tak ang hian rulhutte hi an inthlah pung chak hle a, taksa bung hrang hrangah an darh ta chiamin natna thalo tak tak an thlen ta thin a ni.
Vawksaa rulhut awmte hian natna khirh tak hydatid a siam thei:
He natna, rulhut vanga awm thei hydatid an tih hi natna khirh tak a ni. A chunga kan han sawi tak, vawksaa rulhut segments te tak te te hi an mahniin nunna an nei a. an te khawpa mit lawng mai chuan hmuh theih pawh an ni lo. Heng rulhut te hi taksa bung hrang hrangah an vak darh a, hmun an khuar thei. Kan tisain khang rulhut tui/sen (larvae) kha a hual vela, chu chuan bawk (cysts) te tak te te an siamin an lo thang lian zel thei. Hmun an khuarna taksa bunghrang (organ) khan an thawh tur ang an thawh theihloh phah ta thin a ni. Kan taksa bung hrang zinga pawimawh em em, kan thin (liver)ah te hmun an khuar thei. Tisain heng rulhut tuite hi an hual tlat avangin damdawi chak tak tak pawhin tihhlum an har em em a ni. Chu bakah heng bawk te tak te te hi rei tak tak hriat chhuah lohvin an awm a, an han hriat chhuah meuh hi chuan zai chhuah loh chuan tih ngaihna a awm tawh thin lo. Zai an nih hnuah damdawi chak tak taka enkawl zui reng an ngai thin. Mi 34 an enchhinaah chuan, heng zai tawkte zinga za zela 22 (22%) te hian kum thum chhungin bawk an nei leh tih an hmu. He natna hydatids hi ransa dang atang pawhin a kai theih a, ran neite tan chuan ransate khawih leh fiam vel apiang hian kut ngun taka silfai ziah a pawimawh hle a ni.

Vawksaah hian histamines leh imidazole

Vawksa hi an thau em em vek mai a, an thau hi thau hlauhawm chi, (saturated fat) an ni. Tin, cholesterol thalo chi a tam em em bawk. Thau hlauhawm, cholesterol hian mita lung awm (gall stone) a siam thei. Heng thau te hian thisen dawt an hnawh phuia, thisen sang, lungna leh lungphu chawl te an thlentir thei. Mizorama BP sang tamna em em te hi kan vawksa heh vang tepawh hi a ni awm hle a ni. Thau ei tam hi cancer chi hrang hrang thlentu tam ber a ni tih daktawr tam takin ziakin an tar langbawk a ni.
Ram changkang zawkah chuan vawksaa awm rulhut hlauhawm tak tak kan han sawi takte hi vawksa ei atangin kai a hlauhawm vak tawh lova. A chhan chu sorkarin uluk takin vawk talhna hmun hi an endika, an vawksa zawrh tur hi rulhut awmlo a ni tih an fiah sak (certify) vek a ni. Tin, heng vawk talhna hmuna thawkte pawh hi an fimkhur hle a. Heta an thawh laia thawmhnaw bik hak tur an nei a, kut kawr leh hmai tuamna te an vuah vek a ni. Tin, an in lama an hawn hmain an inbual fai vek tur a ni bawk. Keini ram angah te chuan vawksa hi hriselna atan pawh a hlauhawm thei hle dawn a ni.
Vawksa hi taksa hrisel nan a tangkaina han sawi tur avang hle mai. Chu a hnekin taksa tan a that lohna hlir hi a ni zawkin a lang. Ziaktu thenkhat chuan vawksa hian natna chi hrang hrang 200 vel a thlen thei an ti a ni. Pathianin a Zawlnei rinawm Isaia hnena a lo hrilh angin, vawksa ei mite chu, "Ka hmaichhan ngeia mi ti thinur thin," a tihte zingah an tel a ni. (Isaia 65:3,4) Hriselna dan hi Bible zirtirna pawh a ni a, 3Johana 2, chuan, "Unau duhtakte u, thil dang zawng zawng chunga ka duhsak ber che u chu, hrisel taka in awm a, tisaah leh thlarauva in thanlen zelna hi a ni," a lo ti a. Nunna Petu leh Tidamtu ropui, kan Pathian hian a mihring siamte hi hrisel taka awm turin min duh avangin, kan taksa tana hrisel lo tur, sa thianghlimlo te a lo thliar vek a ni. (Leviticus 11) Exodus 23:25naah khan "Ka thupekte in zawm chuan inzinga ta natna ka ti bo vek ang," a lo ti bawk a. Pathianin ei loh tur a tihte hi kan ei loh mai hi kan tih mak mawh tur pawimawh tak chu a ni.

Heng hi thak leh hritlang rehtheilo allergy kan tih mai siamtu an ni. Vawksa ei veleha lian pui puia bawl tuam tuama thak nghal vak vak hi an tam mai. Heng hi vawksa ei huat (allergy) vang a ni. Thak vanga taksa a rawn bawl chhuah hian khang bawlte kha an lo lianin an lo vung thei (inflame), ruhinchuktuah karah te an vunga, heng hian ruhseh a thlen thei bawk a ni. Vun pawna a rawn bawl chhuak ang hian kaw chhung lamah pawh a awm ve thei thova hei hian kan taksa bung hrang hnatawh a khawihbuai thei bawk a ni. Vawk che vel hi in thlir chuan a khat tawk hian thingbulah emaw a rem chang changah an thak inhiat hian an innawt naw naw reng tih in hmu ang. Hei hi a chunga kan han sawi tak histamines leh imidozole an taksaah a tam vang a ni. A hnathawhna damdawiin Holy Cross Hospitalah chuan a damlo enkawlte zinga mi pakhat chu, a thluakah rulhut an bawrkhawma. Damdawi chak pui puia an enkawl pawhin heng rulhut bawr khawmte hi an tihlum thei lova, thluak zai hial a tawk ta ringawt a ni a ti. Trichinae worms (rulhut) te hi an tein enlenna chak tak tak pawhin hmuh thiam an har hle a. Hetiang rulhut pai vanga natna vei te hi Trichinosis an vei an ti a. He natna hi natna dang ruhseh leh typhoid fever (khawsikpui) an tihte nen hian ngaih fin a awl hle a ni. Khawsik sang tak takte, taksa na leh mit vun vungte a awm thei. Trichinosis hi vawksa hminlo ei atanga kai hi an tam ber a, ransa dang atangin a kai theih bawk. Ziaktu then khat sawi dan chuan, heng rulhut awmna (contaminated) vawksa hi thirfian khat lek pawh ei ila nunna atan hial hlauhawm thei khawp natna a kai chhuak thei a ni an ti. Hei hi hun rei tak kal tawh a mi kha a ni. German ramah khuan nula kum 19 mi hi typhoid, khawsikpuiin a thi an ti a. Kha mitthi, nula ruang zaitu, Dr. Zenker, hian a thihna chhan an tih khawsikpuia thi a ni tih kha a fiah thei ta reng reng lo mai a. Mahse, he nula tihrawl (muscles) hmun tamtakah khan bawl pawng deuh trichinae rulhut tawmkhawm kha hmun tamtakah a hmu a. Tin, he nula ril (intestine) ah hian heng rulhut puitlingte hi a hmu teuh bawk a ni. Dr. Zenker hian a thilhmuh te hi zoologist leh parasitologist thiam tak takte a rawn hnuah, "He nula hi khawsikpui vei a thi a ni lo ve, Trichinolosis vang a thi a ni e," a ti ngam ta a ni. A sawi zel naah chuan, "He nula rila rulhut puitling a hmuh teuh hi nula rilah khan an inthlahpunga, an note kha nula taksa bung hrang hrangah an vak darh ta zawk a ni," a ti. Dr. Zenker hian, he nula hi a thih hma thla khat vel khan vawksa atanga siam sausage hel hi a ei tih chu he a autopsy a tih zawh hnu hian a hre leh ta nghe nghe a ni.

No comments:

Post a Comment